تهمت از نگاه قرآن

تهمت زدن از زشت‌ترین کارهایى است که اسلام آن‌ را به شدت محکوم کرده است، آیات قرآن و روایات متعددی درباره این موضوع وارد شده است.

خداوند متعال در سوره نساء آیه ۱۱۲ می‌فرماید:

«وَمَن یَکْسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا؛

و هر کس خطا یا گناهى مرتکب شود سپس آن را به بى‏گناهى نسبت دهد قطعا بهتان و گناه آشکارى بر دوش کشیده است».

همچنین، در آیات ۲۳ و ۲۴ سوره مبارکه نور در این رابطه امده است:

«إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ(۲۳) یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ؛

بى‏‌گمان کسانى‌که به زنان پاکدامن بى‌‏خبر [از همه جا] و با ایمان نسبت زنا مى‌‏دهند در دنیا و آخرت لعنت ‏شده‏‌اند و براى آن‌ها عذابى سخت‏ خواهد بود (۲۳)در روزى که زبان و دست‌ها و پاهایشان بر ضد آنان براى آن‌چه انجام مى‏‌دادند شهادت مى‏‌دهند».

در آیه ۵۸ سوره احزاب نیز خداوند متعال در این رابطه می‌فرماید:

«وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَیْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُّبِینًا؛

و کسانى‌که مردان و زنان مؤمن را بى‌‏آنکه مرتکب [عمل زشتى] شده باشند آزار مى‌‏رسانند قطعاً تهمت و گناهى آشکار به گردن گرفته‏‌اند».

در آیه ۱۲ سوره نور آمده است:

«لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْکٌ مُّبِینٌ؛

چرا هنگامى‌که آن [بهتان] را شنیدید مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند این بهتانى آشکار است»

در این آیه، جمله «چرا گمان خیر به خودشان نبردند» تعبیر بسیار لطیفی است و اشاره دارد به این‌که مؤمنان باید همه اعضای جامعه خود را، که افراد مؤمنند، یکی بدانند و همگان را از خود حساب کنند و هر چه را که درباره خود نمی‌پسندند، درباره آنان هم نپسندند؛ زیرا گمان بد بردن درباره دیگر مؤمنان را گمان بد درباره خودشان بر شمرده است.

پس مؤمن همان‌طور که وضع خودش برای خودش روشن است، به خود گمان بد نمی‌برد و از حیثیت و آبروی خویش به سختی دفاع می‌کند، باید به مؤمنان دیگر نیز گمان بد نبرد و از حیثیت ایشان به سختی دفاع کند.

وظیفه مومن در برابر جریان تهمت:

نخستین وظیفه مؤمن در برابر چنین جریانی آن است که آن‌را تکذیب کند و با قاطعیت بگوید که این یک تهمت و افترای آشکار است.دومین وظیفه او این است که به گسترش آن دامن نزند و شایعه پراکنی نکند و بداند که این کار گناه سنگینی است.

تهمت از نگاه روایات

امام صادق(ع) نیز حرمت مؤمن را بالاتر از کعبه دانسته و تهمت به مؤمن را سبب از بین رفتن ایمان و از بین رفتن حرمت‌ها می‌داند و می‌فرماید:

«حرمت مؤمن از کعبه عظیم‌تر است» همچنین در حدیثی فرموده است: «آن‌گاه که مؤمن به برادرش تهمت زند ایمان در دل او ذوب می‌شود؛ همان‌گونه که نمک در آب ناپدید می‌شود».

امام علی(ع) در خطبه ۴۱ نهج‌البلاغه در این رابطه فرموده است:

«ای مردم آن‌ کس که از برادرش اطمینان و استقامت در دین و درستی راه و رسم را مشاهده کند باید به سخنانی که این و آن درباره او می‌گویند گوش فرا ندهد آگاه باشید گاهی تیرانداز تیرش به خطا می‌رود و حدس و گمان مردم گاهی نادرست است سخن باطل فراوان گفته می‌شود ولی سخن‌های باطل نابود خواهد شد و خداوند شنوا و گواه است بدانید بین حق و باطل بیش از چهار انگشت فاصله نیست».

همچنین، امام جعفرصادق(ع) در این رابطه فرموده است:

«مَنِ اتَّهَمَ أَخَاهُ فِی دِینِهِ فَلَا حُرْمَةَ بَیْنَهُم؛ آن کسی‌که به برادر دینی خودش تهمت بزند، دیگر حرمتی بین آن دو باقی نمی‌‌ماند».

همچنین، امام زین‌العابدین(ع) می‌فرمایند:

«مَنْ رَمَى النَّاسَ بِمَا فِیهِمْ رَمَوْهُ بِمَا لَیْسَ فِیهِ؛ هر کس به مردم عیبی را نسبت دهد و تهمت بزند، مردم به او عیبی را که ندارد نسبت می‌دهند».

پیامبر اکرم(ص) نیز در این رابطه فرموده است:

هر کس به مرد یا زن مومنه‌‌ای تهمت بزند یا درباره او چیزی بگوید که او مبرّا از آن است(اولیاء الهی می‌‌گویند حتی اگر فرض هم کردی، تا یقین حاصل نشود نباید بگویی) عزّوجلّ او را در روز رستاخیز بر تلّی از آتش قرار می‌‌دهد تا این‌که از حرف خود درباره آن شخص برگردد.

حضرت موسی ‌بن‌عمران(ع) می‌‌فرماید:

«شیطان به‌صورت انسان آمد و گفت: موسی! من اگر بخواهم جامعه‌‌ای را ناامن کنم، در آن جامعه تهمت را زیاد می‌‌کنم و برای این‌که بخواهم تهمت را در جامعه زیاد کنم، بستر غبیت را فراهم می‌‌کنم چرا که اگر جامعه‌‌ای به غیبت دچار شد به تهمت دچار می‌شود».‌‌

امام علی(ع) نیز در این رابطه می‌‌فرمایند:

"تهمت زدن به آدم بی‌‌گناه بزرگتر از آسمان‌‌هاست "

و نیز فرموده است «کسی‌که خود را در معرض تهمت قرار دهد، نباید کسی را که به او بد گمان می‌شود ملامت و نکوهش کند».

امام صادق(ع) نیز فرموده است:

«کسی‌که به موضعی از مواضع تهمت برود و متهم شود نباید جز خودش را ملامت کند»

و نیز امام علی(ع) در وصیت به فرزندش امام مجتبی (ع) فرمود

«از محل تهمت بر حذر باش و دوری کن، همچنین از مجلسی که به آن گمان بد برده می‌شود».


قسمت دوم:


خدا برای تهمت انتقام می گیرد!

حضرت محمد (صلی الله علیه وآله):
مرد خوب با خبر خوب و مرد بد با خبر بد می‌آید؛ یعنی افراد خوب، کلام‌شان نیز خوب است برخلاف افراد بد که از دهانشان توهین و غیبت و تهمت خارج می‌شود.


"تهمت زدن" از زشت ترین کارهائى است که اسلام آن را به شدت محکوم ساخته است، آیات قرآن و روایات متعددی که درباره این موضوع وارد شده است.

خداوند در سوره نساء آیه 112 می فرماید: «من یکسب خطیئة أو إثما ثم یرم به بریئا فقد احتمل بهتنا و إثما مبینا: و کسى که خطا یا گناهى مرتکب شود سپس بی گناهى را متهم سازد بار بهتان و گناه آشکارى بر دوش گرفته است.»

 

تهمت موجب زایل شدن ایمان می‌شود

یکی از گناهانی که عامل می‌‌شود انسان دیگر در گناهان دریده شود، تهمت است. تهمت ایمان را از بین می‌‌برد. وقتی ایمان از بین رفت دیگر هر چه معجزه هم بیاوری، باورش نمی‌‌شود. بعضی از کسانی که در محضر نبی ّمکرّم(صلی الله علیه وآله) بودند، شق ّالقمر پیامبر عظیم الشّأن(صلی الله علیه وآله) را دیدند، امّا آن‌‌قدر غرق گناه و نفاق خود بودند که آنچه را دیدند، انکار کردند؛ چون وقتی ایمان آب شد، دیگر تمام است. تهمت ایمان را آب می‌‌کند و از بین می‌‌برد.

تهمت، تبعات و پیامدهایی دارد. یکی این است که اعتماد بین انسان‌‌ها را از بین می‌‌برد و جامعه، جامعه‌‌ ناامنی می‌شود.

وجود مقدّس حضرت صادق القول والفعل، امام جعفر صادق علیه السلام می‌‌فرمایند:«مَنِ اتَّهَمَ أَخَاهُ فِی دِینِهِ فَلَا حُرْمَةَ بَیْنَهُمَا»[کافی،ج7،ص 19] آن کسی که به برادر دینی خودش تهمت بزند، دیگر حرمتی بین آن دو باقی نمی‌‌ماند.

ذیل این حدیث شریف عرفای عظیم الشّأن بیان کرده‌‌اند: وقتی تهمت در جامعه‌‌ای به وجود آمد، طبیعی است حرمت از بین می‌‌رود و دیگر اعتماد در جامعه نیست. هیچ کس به کسی اعتماد ندارد و دیگر کسی نمی‌‌تواند، کسی را به عنوان رازدار خودش انتخاب کند.

عجیب است که پیامبر عظیم‌‌الشّأن(صلی الله علیه وآله) فرمودند: در جامعه‌‌ای که اعتماد در آن از بین رفت، خیرات و برکات ظاهری و مادّی هم از بین می‌‌رود. نه معنویت، بلکه در مادیات خودشان هم، متضرّر می‌‌شوند. یکی از مطالبی که عامل می‌‌شود این اتّفاق بیافتد، تهمت است. فرمودند: تهمت، اعتماد را از بین می‌‌برد و جامعه‌‌ای هم که اعتماد نداشت، مسائل مادّی‌‌اش هم تحت الشّعاع قرار می‌‌گیرد و از بین می‌‌رود.

غیبت به معنای این است که خصوصیت و چیزی که فردی مبتلا به آن است و نباید بگویی را می گویی. تهمت یعنی اینکه فردی خصوصیّتی را ندارد، و ما آن خصوصیت را به آن می بندیم

قسمت سوم:

یکی از راه‌های دوری از تهمت مراقبه است


اولیاء الهی دائم این تذکر را داده‌‌اند که انسان برای اینکه دچار تهمت نشود، اوّل باید مراقبه داشته باشد و قبل از آن، جامعه را به غیبت دچار نکند.

حضرت موسی ابن عمران می‌‌فرماید: «شیطان به صورت انسان آمد و گفت: موسی! من اگر بخواهم جامعه‌‌ای را ناامن کنم، در آن جامعه تهمت را زیاد می‌‌کنم و برای اینکه بخواهم تهمت را در جامعه زیاد کنم، بستر غبیت را فراهم می‌‌کنم.

اگر جامعه‌‌ای به غیبت دچار شد به تهمت دچار می‌‌شود.

مولی الموالی، علی‌بن ابی‌طالب(علیه السلام) می‌‌فرمایند: «البُهتانُ عَلی البَری اَعظَمُ مِنَ السَّماء» تهمت زدن به آدم بی‌‌گناه بزرگتر از آسمان‌‌هاست. ذیل این روایت شریف ملّای نراقی فرمودند: «یعنی آسمان تحمّل ندارد که تهمت و بهتان به بی‌‌گناه زده شود و به ‌‌واسطه این بهتان ملائکة الله و اهل آسمان آن کسی را که تهمت ناروا به دیگری زده لعن می‌‌کنند».

ایشان به نقل از حضرت سلطان‌‌العارفین، آیت‌‌الله سلطان‌‌آبادی بزرگ، آن مرد الهی و عظیم‌الشّأن فرمودند: اگر در منطقه‌‌ای یا جایی غیبت و تهمت زیاد شد، آن قسمت از زمین سنگین است و وضعیت بدی دارد.

ایشان فرمودند: پدر من یک موقعی از یکی از مکان‌‌ها گذشت ‌ـ‌ایشان اسم آن مکان را هم نفرمودند، بخاطر اینکه آبروی آن‌‌ها را حفظ کنند‌ ـ بنا بر این بود ساعاتی در آنجا استراحت کنیم بعد به سفر ادامه دهیم، همان لحظات اول گفتند: حالم بسیار بد است، سینه‌‌ام گرفته است. گفتم: آقا استراحت کنیم بعد از اینکه حالتان بهتر ‌شد حرکت می‌‌کنیم. بعد از ظهر نزدیک به غروب بود، ایشان گفتند: هر طوری هست از این جا برویم. هر چه اصرار کردم چرا؟ فرمودند: اصرار نکن دلیلش را نمی‌‌گویم، فقط به شما می‌‌گویم برویم. ایشان آن لحظات آخر عمرشان فرمودند: می‌‌دانید در آن منطقه به من چه گذشت؟ دیدم آن منطقه پر از دود و سیاهی است که از غیبت و تهمت پر شده بود و سنگینی آن نفس من را می‌‌گرفت.

ملّا محسن فیض کاشانی به نقل از آیت‌‌الله العظمی سلطان‌‌آبادی می‌‌فرمایند: آن منطقه طوری سنگین می‌‌شود که انسان مۆمن قادر به نفس کشیدن نیست، آسمان‌‌ها هم با آن پاکی خودشان صددرصد نمی‌‌توانند تحمّل کنند..

وجود مقدّس امام جعفر صادق(علیه السلام) می‌‌فرمایند:

«الْبُهْتَانُ عَلَى الْبَرِیِّ أَثْقَلُ مِنَ الْجِبَالِ الرَّاسِیَاتِ» [الخصال ج 2 ص 5] بهتان و تهمت زدن به انسان بی‌‌گناه سنگین‌‌تر از کوه‌‌های استوار است.

به تعبیر بزرگان کوه استوار با زلزله‌‌های شدید هم تکان نمی‌‌خورد، امّا تهمت آن‌‌قدر سنگین است که به تعبیری کوه با عظمت و استوار را هم می‌‌لرزاند و نمی‌‌تواند بار این گناه باعظمت و کبیره را تحمّل کند.

 

قسمت چهارم:


عقوبت شدید برای گناه تهمت

پیغمبر اکرم، حضرت محمّد مصطفی (صلی الله علیه وآله) می‌‌فرمایند:

«مَنْ بَهَتَ مُۆْمِناً أَوْ مُۆْمِنَةً أَوْ قَالَ فِیهِ مَا لَیْسَ فِیهِ أَقَامَهُ اللَّهُ تَعَالَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَى تَلٍّ مِنْ نَارٍ حَتَّى یَخْرُجَ مِمَّا قَالَهُ فِیهِ» [البحار: 75 / 194 / 5.] هر کس به مرد یا زن مۆمنه‌‌ای تهمت بزند یا درباره او چیزی بگوید که او مبرّا از آن است.

(اولیاء الهی می‌‌گویند: حتّی اگر فرض هم کردی، تا یقین حاصل نشود نباید بگویی.) عزّوجلّ او را در روز رستاخیز بر تلّی از آتش قرار می‌‌دهد تا اینکه از حرف خود درباره آن شخص برگردد.

ظاهر امر این است اینکه خدا «اشدّ المعاقبین» است؛ یعنی به شدّت منتقم است، معنایش اینجا معلوم می‌‌شود. ذوالجلال و الاکرام برای کسانی که تهمت می‌‌زنند، شدید عقاب می‌‌کند».

 

بعید است توفیق توبه پیدا کند

غیبت به معنای این است که خصوصیت و چیزی که فردی مبتلا به آن است و نباید بگویی را می گویی. تهمت یعنی اینکه فردی خصوصیّتی را ندارد، و ما آن خصوصیت را به آن می بندیم.

در روایات بیان شده که غیبت از عمل زنایی که هیچ یک از ما فکر آن را نمی کنیم که به آن مبتلا شویم بدتر معرفی شده است : «أَشَدُّ مِنَ العَمَلِ الَقَبیحة»

خداوند نسبت به این گناه تهمت کوتاه نمی‌آید. هم در دنیا و هم در آخرت انتقام می‌گیرد. عالم، عالم اثر و مۆثّر است. بعضی مواقع بیان کردند با دعا این اثرات از بین می‌رود و دیگر اجازه نمی‌دهد این اثر بماند امّا خداوند کریم برای تهمت بالصّراحه فرموده است: انتقام می‌گیرم و دعا اثر ندارد

گاهی اگر به من و شما بگویند امکان دارد در بستر حرام بروی، بدنمان می‌‌لرزد، مو بر تنمان سیخ می‌‌شود، اشک بر چشممان جاری می‌شود که خدایا من را مبتلا و گرفتار نکن. امّا غیبت اشد است، (اشد باب افعل التفضیل است)

 

حال خودتان ببینید که تهمت در چه وضعی است !

در روایت فرمودند: کسی که سه بار دچار این گناه کبیره شود، دیگر بعید است توفیق توبه پیدا کند.

 

عقوبت دنیوی و اخروی تهمت

تهمت زدن هم عقوبت اخروی دارد و هم عقوبت دنیوی. عقوبت تهمت هم دنیای انسان را تخریب می‌کند و هم آخرت انسان را. جالب این است راجع به تهمت داریم که خود خداوند در دنیا از تهمت زننده انتقام می گیرد.

 

پیامد تهمت در دنیا چیست و چگونه ذوالجلال و الاکرام انتقام می‌‌گیرد؟

زین‌العابدین، امام‌العارفین، آقا علی‌بن‌‌الحسین می‌فرمایند: «مَنْ رَمَى النَّاسَ بِمَا فِیهِمْ رَمَوْهُ بِمَا لَیْسَ فِیهِ»[ البحار ج17 ص 160] هر کس به مردم عیبی را نسبت دهد و تهمت بزند، مردم به او عیبی را که ندارد نسبت می‌دهند.

ظاهر امر این است که خداوند نسبت به این گناه تهمت کوتاه نمی‌آید. هم در دنیا و هم در آخرت انتقام می‌گیرد. عالم، عالم اثر و مۆثّر است. بعضی مواقع بیان کردند با دعا این اثرات از بین می‌رود و دیگر اجازه نمی‌دهد این اثر بماند امّا خداوند کریم برای تهمت بالصّراحه فرموده است: انتقام می‌گیرم و دعا اثر ندارد.

بترسیم از اینکه خدا بخواهد انتقام بگیرد!